Kıyı Alanlarının (waterfronts) Dönüşümü Üzerine Bir Sürdürülebilirlik Analizi: Haydarpaşa Örneği

Tez (Yüksek Lisans) -- İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 2011

Thesis (M.Sc.) -- İstanbul Technical University, Institute of Science and Technology, 2011

Küresel faktörler, 21. yüzyılın başından itibaren endüstriyel sonrası toplumların dönüşüm süreci ile paralel olarak tartışılmaya başlanmıştır. Bu yüzyılda gerçekleşen kıyı alanları yeniden canlandırılması politikaları, kentlerin ekonomik, çevresel, tarihi koruma ve kültürel özelliklerini göz önüne bulundurmaktadır. Sanayi sektörünün yerini Ticari ve Hizmet tesislerinin alması şehirlerin sosyo-ekonomik organizasyonlarını ve arazi kullanım şekillerini etkilemektedir. Her ne kadar desantralizasyon politikaları uygulansa da şehir merkezinde kalan atıl sanayi alanlarının nasıl onarılacağı yaklaşımları önem kazanmıştır. Bu noktada TCDD (Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demir Yolları) kullanım dışı kalacak Haydarpaşa sanayi ve liman alanındaki taşınmaz mallarını değerlendirmek istemektedir. Bu bağlamda, Marmaray projesiyle işletmecilik bakımından kullanım dışı kalacak Haydarpaşa Garı ve Limanı ile çevresinin değerlendirilmesi ve bu değerlendirme sırasında İstanbul’un tarih, kültür, bilim, sanat, ticaret ve hizmet ağırlıklı bir metropoliten kent olarak dünya metropolleri arasındaki yerini alması ve kentsel mekânlarda yaşam kalitesinin artırılması amacıyla bu önemli odak noktasında bir kentsel dönüşüm projesi planlanmaktadır. Proje alanı Anadolu yakasında Boğaz’ın girişinde konumlanmıştır. Haydarpaşa şehir içerisindeki bu konumundan kaynaklı olarak Tarihi Yarımada’nın en iyi seyredildiği ve algılandığı alan olmuştur. Harem, feribot limanı ve otobüs terminali ile yoğun trafik yüküne sahip bir transfer noktası olarak alanın kuzey sınırını tanımlarken İstanbul’un en eski yerleşim birimlerinden biri olan tarihi Khalkedon şimdiki Kadıköy proje alanının güney sınırını oluşturmaktadır. Projenin temel amacı, Haydarpaşa konteynır limanını hinterlandı içinde yer alan 3 milyon kişiye hizmet edecek şekilde rekreasyon, turizm, ticaret ve kültür merkezi olarak yeniden canlandırmaktır. Bu yenileme projesinde, kıyı alanlarının halkın erişebileceği nitelikte kalmasına, yapıların şehir ile su arasında duvar formlarında tasarlanmaması, proje alanının tarihsel, kültürel, doğal alan değerlerini ve kentin otantik siluetinin korunmasına özel önem verilmiştir. Projenin bir diğer amacı, Haydarpaşa Bölgesi’ndeki değişen ihtiyaçlar doğrultusunda, İstanbul’un tek merkezliliğine karşı, turizm ve ofis kullanımları ile ticaret, rekreasyon, kültür ve sosyal tesisler (tiyatrolar, konser salonları, kongre merkezi, yat limanı, kurvaziyer limanı) geliştirerek, alternatif yeni bir merkez yaratmayı amaçlamaktır. Bu planlama anlayışının sürdürülebilirlik kavramı içerisinde değerlendirilmesi fiziksel, sosyal ve ekonomik yönleriyle değerlendirilmiştir. Tez kapsamında ulaşılan ana sonuç, liman alanı kentsel dönüşüm projelerinde farklı kullanımların yer aldığı özellikli bir örnek üzerinde fiziksel, sosyal ve ekonomik anlamda sürdürülebilirlik kavramının etkin olarak kullanımını ortaya koymaktır. Bu sonuca ulaşma isteği ise mevcutta var olan bir problemin tanımlanmasıyla ortaya çıkmıştır. Bu problem; kentsel dönüşüm projelerinde planlama otoritelerin birtakım sosyal ve tarihsel kaygıları ön planda tutmada ki yaşadıkları zorluklar, aldıkları ilkesel kararlarla planlama anlayışının ekonomik yapı üzerindeki etkilerini değerlendirmede yaşadıkları zorluklar, en önemlisi, yerel arz-talep dengesinin kontrolü yapılmadan gerçekleştirilmesi, dolayısıyla projenin sürdürülebirlik açısından yetersiz olması ve mekansal uygulamasında ortaya çıkan zorluklardır. Dünya örnekleri ile karşılaştırmalı olarak yapılan çalışmalar ile Haydarpaşa alanının genel karakteristik özelliklerine, özgün yapısına en uygun sürdürülebilir geliştirme çalışmaları incelenmiştir. Türkiye’de liman alanı dönüşüm projelerinin ilkesel yaklaşımlarının belirlenmesinde ve kentsel kıyı alanlarının eylem planlarının geliştirilmesinde, sürdürülebilirlik kavramı planlama otoriteleri tarafından yeterince ele alınmamaktadır. Bu anlamda tez, örnek çalışma ve deneyimlerle bu açığı giderme amacına katkı sağlamaktadır.

While in the beginning of the 21st, the global factors in parallel with the transformation process of postindustrial societies are started to be discussed. The waterfront revitalization policies presented in this century consider the economic, environmental, historic preservation, and cultural characteristics of the cities. The installation of services and commercial facilities instead of the industrial sector is effected the socio-economic organization and the land use patterns of cities. However, the implementation of decentralization politics, the approaches in order how to maintain the retreated industrial areas in the centre of cities rather gained importance. At this point State Railways of the Turkish Republic (TCDD) in terms of entrepreneurship, which will remain unavailable in Haydarpasa industrial area and Haydarpasa Port wants to assess real property. In this context, the Marmaray project will become operational with the use will remain non-common Haydarpasa Station and the Port of the environmental assessment and evaluation during Istanbul s history, culture, science, art, commerce and services a predominantly metropolitan city as a world metropolis between the replacing and urban spaces to enhance quality of life in this important focal point for an urban transformation project is planning. The project area is located on the Anatolian side, at the entrance of Bosporus. Due to its location in the city, Haydarpaşa is the best place where the Historical Peninsula is viewed and perceived. Ancient Khalkedon, one of the oldest settlement sites of Istanbul, now Kadıköy, forms the southern border of the project area while Harem, the transfer point with intense traffic load with the ferry port and bus terminal, defines the northern border. The main aim of the project is the regeneration of the container port in Haydarpaşa to be a centre of recreation, tourism, business and culture, which will serve 3 million people in its hinterland. In this regeneration project, special attention has been given that the coast remains accessible to public, the buildings designed do not form a wall between the city and the sea and that the overall project protects the historical, cultural and natural site values of the project area and city’s authentic silhouette. The other aim of the project, one of the dorms east side of the city into a single center in Istanbul against in this area, business centers, tourism and office use, with commercial, recreational, cultural and social facilities (theaters, concert halls, convention center, marina, harbor cruise) by developing alternative aims to create a new center. This planning concept within the concept of sustainability assessment of the physical, social and economic aspects is evaluated. The main results achieved within the scope of the thesis, the harbor area of urban regeneration projects with different uses, including an example on the physical, social and economic terms, the effective use of the concept of sustainability is to reveal. Desire to reach this result, has emerged to definition presently existing of a problem. This is the problem; planning authorities in urban regeneration projects experienced some difficulties in keeping in the forefront of social and historical concerns, understanding of their planning decisions in principle difficulties in assessing their impact on economic structure, most importantly, without control of the realization of the local supply-demand balance, therefore inadequate in terms of sustainability of the project and emerging challenges of spatial application. In comparative studies with samples with the World sustainable development studies of the most appropriate the original structure and general characteristics of Haydarpasa area examined. The concept of sustainability are not taken adequately at The determination of the urban regeneration projects principled approaches in Turkey and developing action plans of urban waterfronts dealt with by planning authorities. In this sense, the thesis, case studies and experiences that contribute to the purpose of deficit reduction.

Anahtar Kelimeler: Kıyı Alanı Gelişimi, Kentsel Dönüşüm, Endüstriyel ve Kültürel Miras, Koruma Planı, Kentsel Politika, Kent Ekonomisi, Sürdürülebilirlik, Waterfront Development, Waterfront Redevelopment, Waterfront Revitalization, Urban Transformation, Urban Regeneration, Industrial and Cultural Heritage, Conservation Planning, Urban Policy, Urban Economy, Sustainability